Het onderwerp, deelonderwerp en de hoofdgedachte van een tekst

Het onderwerp en de hoofdgedachte van een tekst beide antwoord geven op de vraag ‘waar gaat de tekst over?’ Maar er is toch een belangrijk verschil:

• Als er wordt gevraagd naar het onderwerp van een tekst, dan is het belangrijk dat je antwoord geeft in één of enkele woorden. Het onderwerp van een tekst mag nooit een volledige zin zijn.

• Als er wordt gevraagd naar de hoofdgedachte van een tekst, dan is het juist wél de bedoeling dat je antwoord geeft in één volledige zin.

Onderwerp van tekst

Het onderwerp van een tekst geeft aan waar de tekst over gaat. Hoe ga je dan te werk? Vaak kun je het onderwerp al vinden zonder de tekst in zijn geheel te lezen . 

Het onderwerp van een tekst kun je vaak met één of enkele woorden opnoemen.

Het onderwerp van een tekst vind je door te letten op:

• de titel
• de eerste zin of de eerste alinea 
• een tekening of foto bij de tekst
• tussenkopjes en dikgedrukte of onderstreepte woorden

Hoofdgedachte van een tekst

De hoofdgedachte van een tekst is een samenvatting van de tekst in één volledige zin. De hoofdgedachte geeft antwoord op de vraag: Wat is het belangrijkste wat in de tekst over het onderwerp wordt gezegd?

Het stappenplan om de hoofdgedachte te vinden:

• De hoofdgedachte is altijd één complete zin. 

• Je vindt de hoofdgedachte meestal in de inleiding of in het slot van een tekst, dus lees die twee gedeelten goed!

• Let op: de hoofdgedachte is nooit een vraag!

Onderwerp en hoofdgedachte vinden: 

Voorbeeld

Lees de onderstaande tekst.

Zijn sportlessen op school nuttig?

Op de basisschool en de middelbare school wordt er gym gegeven. Daarnaast krijgen leerlingen les in ontzettend veel andere belangrijke vakken. Zijn die gymlessen op school wel nuttig? Is het niet verstandiger om meer aandacht te kunnen geven aan de andere vakken en de gymlessen af te schaffen?

Veel bewegen op jonge leeftijd is belangrijk voor de motorische ontwikkeling van een kind. Kinderen op de basisschool hebben vaak erg veel energie. Ze vinden het fijn om deze energie kwijt te kunnen raken tijdens de gymles, zodat ze daarna in de klas hun aandacht beter bij de andere vakken kunnen houden.

Ook voor leerlingen op de middelbare school blijft gym een essentieel vak. Er is namelijk een positief verband tussen sport en leerprestaties. Voldoende fysieke activiteit is dus niet alleen essentieel voor de fysieke gezondheid, maar ook voor de mentale gezondheid. Bij bepaalde bewegingen maak je zelfs gebruik van dezelfde hersengebieden die je nodig hebt voor het leren. Hiermee train je dus eigenlijk je hersenen.

Al met al zijn er voldoende redenen te noemen om te concluderen dat gymlessen op school niet nutteloos zijn en zelfs essentieel zijn om leerlingen beter te laten presteren bij andere schoolvakken.

Uitwerking

Voordat je kunt nadenken over de hoofdgedachte, moet je eerst het onderwerp van de tekst vinden. Het is niet zo dat er slechts één antwoord goed is. Belangrijk is wel dat je onderwerp geen volledige zin is. Het onderwerp van deze tekst kan zijn ‘(het nut van) sportlessen op school’.

Om vervolgens de hoofdgedachte van de tekst te vinden, stel je jezelf de volgende vraag:

Wat wordt er in deze tekst verteld over (het nut van) sportlessen op school?

Het antwoord op deze vraag vat je in één zin samen. Een goede hoofdgedachte is bijvoorbeeld: ‘Zowel op de basisschool als op de middelbare school zijn sportlessen erg nuttig’.

Klik op de start button om te oefenen. 

Deelonderwerp (en) van een tekst

De inleiding en het slot bestaat meestal uit één alinea, maar de middelstuk (de kern) bestaat meestal uit meerdere alinea’s. Elke alinea heeft één onderwerp, dat een kort stukje is van de hele tekst.

Komt er iets nieuws, dan begin je ook met een nieuwe alinea. Waar elke alinea over gaat noemen we het deelonderwerp. Dus deelonderwerpen zijn de verschillende kanten van een onderwerp die in een tekst aanbod komen.  

Het stappenplan om de deelonderwerpen te vinden:

• Lees de titel en de inleiding en stel het onderwerp vast.

• Let extra goed op tussenkopje en alinea-indeling. Tussenkopjes en alinea’s maken de deelonderwerpen snel herkenbaar in een tekst.

Waar staat het deelonderwerp?
Vaak staat het deelonderwerp al in de eerste zin van een alinea.

Tot slot: deelonderwerpen staan alleen in de kern van een tekst. De inleiding en het slot hebben dus nooit een deelonderwerp.

Voorbeeld:

Lees de onderstaande tekst.

Milieuvervuiling

Milieuvervuiling is de aantasting van het milieu door de mens, zoals de vervuiling van de lucht (luchtvervuiling), water (watervervuiling) en grond (grondvervuiling). Milieuvervuiling zorgt voor beschadiging van de natuur en voor aantasting van het leefgebied van dieren. Het ene soort vervuiling zorgt vaak ook voor een ander soort vervuiling. Luchtvervuiling kan bijvoorbeeld ook grondvervuiling veroorzaken.

De oorzaak van luchtvervuiling is bijvoorbeeld CO₂ uitstoot, asbest en zure regen. CO₂-uitstoot komt uit de uitlaat van auto's. Er komen dan giftige stoffen uit de uitlaat. Dat vervuilt de natuur en er kan een gat in de ozonlaag komen.

Vervuiling van het water gebeurt door bijvoorbeeld fabrieken die vervuild water lozen in sloten, rivieren of meren en mensen die afval in het water gooien. Door het vuil in het water wordt veel van wat in het water leeft, zoals vissen, ziek of gaan zelfs dood.

Als giftige stoffen in de grond komen, is dat schadelijk voor alles wat op die grond leeft en woont. Planten nemen de giftige stoffen op via hun wortels. Mensen en dieren eten hiervan en worden hiervan ziek. Regen die door vervuilde grond sijpelt, neemt giftige stoffen mee en dat komt uiteindelijk in het grondwater. Grondwater wordt vaak gebruikt als drinkwater, omdat het redelijk schoon is.

Uitwerking

Onderwerp: milieuvervuiling en de mens.

De hoofdgedachte: Milieuvervuiling is de aantasting van het milieu door de mens.

Inleiding– alinea 1: milieuvervuiling en korte toelichting alinea

Kern – alinea 2: luchtvervuiling

Kern – alinea 3: watervervuiling

Kern – alinea 4: bodemvervuiling

Slot  – alinea 5